01.09.2009

Οι δεσποινίδες της Avignon και το Web design

Προσπάθησα να βρω πότε ακριβώς το είπε αυτό, αλλά δεν τα κατάφερα. Όμως πιθανολογώ ότι το είπε πολύ αργότερα από τις "Δεσποινίδες της Avignon" (Les Demoiselles d'Avignon) αυτό το αριστούργημα, που άλλαξε την πορεία της ζωγραφικής σε όλο τον 20ο αιώνα. Τις Δεσποινίδες τις τελείωσε το 1907, όταν ήταν δηλαδή μόνο 26 ετών. Οι Δεσποινίδες της Avignon (που πήραν το όνομά τους από κάποιον κριτικό τέχνης - ο Picasso πάντα αποκαλούσε τον πίνακα, "Το μπουρδέλο") ήταν μια δραματική μετάβαση σε μια νέα εποχή τόσο για τον ίδιο τον Picasso όσο και για όλο το κίνημα της ζωγραφικής. Ο ίδιος, έχοντας περάσει την Μπλε και τη Ροζ περίοδό του με πολύ πιο συμβατικά έργα, έβγαλε στις Δεσποινίδες μια σειρά από επιρροές που απασχόλησαν τους κριτικούς τέχνης για πολλά χρόνια και σήμερα πια δεν επιδέχονται αμφισβήτησης. Σήμερα λοιπόν μπορούμε να πούμε με μια σχετική βεβαιότητα ότι ο πίνακας συγκεντρώνει στοιχεία από διάφορες εποχές και τεχνοτροπίες, τα οποία όμως έχουν μετεξελιχθεί σε κάτι εντελώς νέο. Η ατάκα λοιπόν του Picasso περί αντιγραφής και κλοπής έχει την εξής έννοια: οι κακοί καλλιτέχνες απλώς αντιγράφουν, ενώ οι καλοί δανείζονται στοιχεία και τεχνικές και τα μετατρέπουν σε κάτι που δεν υπήρχε μέχρι σήμερα. Χρειάζεται πολλή προσπάθεια και σεβασμός στην αρχική πηγή ώστε να προκύψει κάτι αληθινά τόσο αυθεντικό όσο οι Δεσποινίδες.

Οι επιρροές του Picasso

Ας πάμε για λίγο πίσω στις επιρροές του φίλου μας Pablo. Ο Picasso έτρεφε μεγάλο σεβασμό στον παραγνωρισμένο έως τότε El Greco. Όταν ξεκίνησε τις Δεσποινίδες αγόρασε τον πίνακα του El Greco "Opening of the Fifth Seal", ο οποίος αποτέλεσε την πρώτη του μεγάλη επιρροή. Τα μοτίβα και οι φιγούρες έχουν κοινή αφετηρία. Τα ανάποδα τρίγωνα του πίνακα του El Greco μεταφέρθηκαν στις Δεσποινίδες. Πολλοί βρίσκουν κοινά στοιχεία και στον πίνακα του Paul Cézanne "The Bathers" που απεικονίζει γυμνές γυναίκες να βρίσκονται στο ίδιο κάδρο. Η καθεμία από τις γυναικείες φιγούρες στις Δεσποινίδες είναι διαφορετική. Αυτό ήταν κάτι νέο. Όμως οι δύο στα δεξιά μοιράζονται στα πρόσωπά τους κοινά στοιχεία από την Αφρικάνικη τέχνη και διαφέρουν σημαντικά από τις υπόλοιπες. Αυτά τα πρόσωπα ήταν που κατέταξαν τον πίνακα στο κίνημα του Κυβισμού στην τέχνη. Για την ακρίβεια ο Κυβισμός ξεκίνησε από τις Δεσποινίδες. Ο πίνακας όμως σε καμία περίπτωση δεν είναι κυβιστικός. Η κοπέλα στα δεξιά που κάθεται με λυγισμένα τα γόνατα ήταν μια πολύ κοινή εικόνα για τις γυναίκες στην Αφρική και ο Picasso είχε δει πολλές φωτογραφίες με γυναίκες σε αυτή τη στάση. Τα πρόσωπα και των δύο γυναικών στα δεξιά έχουν πολύ έντονες επιρροές από αγάλματα που απεικόνιζαν Αφρικάνες γυναίκες. Ο Picasso εκείνη την περίοδο ήταν φίλος και θαυμαστής του Paul Gauguin, ο οποίος είχε δημιουργήσει το γλυπτό "Oviri" με σαφέστατες αναφορές στην τέχνη της Αφρικής. Αυτό το γλυπτό οδήγησε πολύ αργότερα τους κριτικούς τέχνης στις Δεσποινίδες κι έτσι απέκτησε κι αυτό αξία. Όταν πάντως αργότερα ο Picasso ρωτήθηκε για την Αφρικάνικη τέχνη απάντησε: "Αφρικάνικη τέχνη; Δεν άκουσα ποτέ κάτι γι' αυτήν!" Πολύ ενδιαφέρον έχουν και τα αυτιά των τριών γυναικών στ' αριστερά. Τα αυτιά τους είναι πιστή αντιγραφή από ένα άλλο αφρικάνικο γλυπτό (δυστυχώς δεν έχω εικόνα γι' αυτό). Το γλυπτό αυτό είχε κλαπεί από ένα μουσείο και ο Picasso έγινε εν γνώσει του κλεπταποδόχος προκειμένου να το αποκτήσει. Μάλιστα, όταν το γλυπτό βρέθηκε τιμωρήθηκε ο κλέφτης, αλλά όχι και ο Picasso, που προφανώς λόγω της φήμης του δεν είχε συνέπειες. Τα πρόσωπα στις φιγούρες στα αριστερά δέχονται πολλές ερμηνείες για την προέλευσή τους. Επικρατεί έντονα αυτή της Ιβηρικής γλυπτικής. Μην ξεχνάμε ότι ο Picasso ήταν Ισπανός, και μάλιστα Ανδαλουσιανός, και η Ιβηρική τέχνη ήταν κάτι πολύ κοινό στις εικόνες του. Τα πρόσωπα των γυναικών αυτών λοιπόν, δεν ήταν τίποτ' άλλο από γνωστές στον Picasso φιγούρες, οι οποίες άλλαξαν κι έγιναν μερικές από τις Δεσποινίδες του. Αυτή η επιρροή είναι επίσης σχεδόν μη αμφισβητίσιμη. Ήταν λοιπόν ο Picasso ένας πολύ καλός κλέφτης; Χωρίς να είμαι ειδικός, όλες οι ενδείξεις λένε "ναι". Όμως όσο κι αν έκλεψε στις Δεσποινίδες της Avignon, το έκανε καλά. Ο πίνακας δανείστηκε στοιχεία, αλλά τελικά δεν έχει καμία σχέση με τις πηγές του. Για παράδειγμα, μία ακόμα καινοτομία ήταν το γεγονός ότι οι λευκές και μπλε κουρτίνες μέσα από τις οποίες εμφανίζονται οι γυναίκες δε βρίσκεται στο background, αλλά αποτελεί μέρος της βασικής σύνθεσης κάνοντας τον πίνακα ακόμα πιο πιεστικό στο μάτι. Σαν να ήθελε ο Picasso να κάνει τον παρατηρητή να τεντώσει τις αισθήσεις του για να τον δει καλύτερα. Η διαφορετικότητα των γυναικών μεταξύ τους και η δυσάρεστη αίσθηση που βγάζουν είναι τέχνη για την τέχνη. Άλλοι την εξηγούν ως αποτύπωμα της σχέσης μίσους-λατρείας που είχε ο Picasso για τo γυναικείο σώμα, άλλοι ως σημάδι της σύφιλης που ταλαιπωρούσε εκείνες τις εποχές τις πόρνες κι άλλοι ως προσπάθεια να ξεφύγει από τα έργα που υμνούσαν τη θεϊκή υπόσταση, καθότι ήταν άθεος. Ίσως να ισχύουν όλα μαζί.

Τέχνη & Web design

Μετά απ' όλα αυτά πώς σχετίζεται η τέχνη, και μάλιστα η τέχνη αυτού του επιπέδου με το Web design; Υπάρχει μια κοινή αφετηρία, ο άδειος καμβάς. Κάθε φορά ένας άδειος καμβάς προκαλεί πίεση κι αμηχανία μέχρι ν' αρχίσει να παίρνει κάποια μορφή. Από την άλλη μεριά υπάρχουν οι προσδοκίες. Μην ξεχνάμε ότι πολλοί ζωγράφοι δούλευαν επί πληρωμή και μάλιστα με ιδιαίτερα απαιτητικές συνθήκες. Ένα άλλο κοινό είναι το γεγονός ότι ένα design όπως κι ένας πίνακας ζωγραφικής απευθύνονται αρχικά στα μάτια και στη συνέχεια στο μυαλό του παρατηρητή πριν ακόμα αυτός κάνει ακόμα κι ένα κλικ στην περίπτωση ενός website. Τι είναι αυτό που βλέπει ο παρατηρητής; Τι συναισθήματα του δημιουργεί; Τι κάνει αφού πάρει μια πρώτη γεύση; Προσπαθεί να αντιληφθεί ή να αλληλεπιδράσει ή μήπως φεύγει; Μέχρι εδώ όμως. Από το σημείο αυτό και μετά οι ομοιότητες σταματάνε. Κάνοντας αυτή την άσκηση, τη μελέτη δηλαδή των Δεσποινίδων, μπόρεσα τελικά να βγάλω δύο συμπεράσματα για το Web design.

• Ότι "κλέβω" σημαίνει κάτι περισσότερο από το παίρνω μια ένα design, αλλάζω το λογότυπό του και το οικειοποιούμαι. Χρειάζεται να το εξελίξεις πολύ πριν το κάνεις δικό σου. Έχεις κάθε δικαίωμα να δανειστείς στοιχεία, αλλά όχι να το αντιγράψεις. Στην περίπτωση του Picasso το "κλέβω" έχει μια πολύ πιο δημιουργική έννοια. Καλύτερα να μην τη χρησιμοποιούμε καν τη λέξη γιατί μας παραπλανεί. Μακάρι να βλέπαμε τόσο δημιουργικές κλοπές πιο συχνά και στο Web design. Αλλιώς μιλάμε για φτηνή αντιγραφή.
• Ότι η τέχνη δεν έχει περιορισμούς. Δεν υπάρχει για να χρησιμοποιείται κάπως. Το design όμως έχει περιορισμούς. Αν λοιπόν ο Picasso λειτούργησε αναρχικά στους πίνακές του είχε κάθε δικαίωμα κι ελευθερία να το κάνει. Όμως στα δικά μας χωράφια, αυτό που σχεδιάζεις πρέπει να μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Πρέπει να αλληλεπιδράσει με τον επισκέπτη και να τον οδηγήσει σε ένα συγκεκριμένο στόχο, ο οποίος είναι διαφορετικός σε κάθε project. Οπότε, το σημείο εκείνο στο οποίο το design αγγίζει την τέχνη είναι το σημείο όπου χωρίζουν και οι δρόμοι τους.

Έπρεπε τελικά να κάνουμε όλο αυτό το ταξίδι στο παρελθόν και σε κάτι τόσο σπουδαίο για να καταλήξουμε σε κάτι που θα μπορούσε να φανεί σε κάποιον ευτελές; Για μένα ήταν σημαντικό. Γιατί μέσα από τέτοιες βόλτες μαθαίνεις κάποια πράγματα για σένα και για τον τρόπο που κάποια πράγματα γίνονται. Ή δε γίνονται.