Περιεχόμενο, art direction και μουσική
Το μυαλό είναι μια ρουλέτα που μέσα στα χρόνια έχεις μάθει πως περίπου γυρίζει. Που και που κοροϊδεύεις την μπίλια αφήνοντάς τη να κάτσει εκεί που θες εσύ. Αυτό το σχήμα μπορεί να χαζοδουλεύει όλο το χρόνο, αλλά το καλοκαίρι αλλάζει. Η ζέστη προσθέτει μια απρόβλεπτη τυχαιότητα, που ανατρέπει αυτό που ξέρεις.
Έκανα τον πρόλογο για να πω ότι εκεί που σκεπτόμουν για design, περιεχόμενο και art direction, έσκασε το μέγα θέμα “μουσική” και μπήκε στο παιχνίδι. Έτσι, άρχισα να σκέπτομαι ότι ένα τραγούδι γίνεται σπουδαίο, όχι μόνο όταν η μουσική και τα λόγια έχουν αξία, αλλά και όταν οι στίχοι, δηλαδή το content, το περιεχόμενο, δένει καλά με το art direction, δηλαδή τη μουσική/ενορχήστρωση/ερμηνευτή.
Πάρε για παράδειγμα ένα καλό ποίημα. Έχεις φανταστική πρώτη ύλη, τα λόγια, και χρειάζεσαι καλή μουσική για να τα κάνεις ένα μεγάλο τραγούδι.
Άκουγα προχτές το “Θεσσαλονίκη” του Καββαδία από την πρώτη εκτέλεση με τον Κούτρα να τραγουδάει. Αυτό που κάνει αυτό το κομμάτι αξεπέραστο είναι ότι πάνω στους στίχους/εικόνες μπήκε μια λιτή, μουντή μουσική (κι ενορχήστρωση) που συμπληρώνει το τοπίο κι έρχεται και η φωνή του Κούτρα κάνει το κομμάτι όπως ακριβώς πρέπει: απέλπιδο (γιατί σχεδόν όλα τα ποιήματα του Καββαδία έχουν κακό τέλος). Στη “Θεσσαλονίκη” περιεχόμενο και art direction ταιριάζουν απόλυτα.
Πριν από αρκετά χρόνια είχε βγει ο Νταλάρας και είχε πει την “Ασημένια Σφήκα” από τα Υπόγεια Ρεύματα. Εκεί συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Το art direction (σε αυτή την περίπτωση ο τραγουδιστής) διαμέλισε ένα ωραίο, δυνατό κομμάτι, για τον απλό λόγο ότι κανένας τραγουδιστής δεν ταιριάζει σε κάθε μουσικό είδος. Συγνώμη Γιώργο. Μην πιάσουμε τώρα τους καμπαλέρος με τα σομπρέρος. Άσ' το.
Οι παλιοί ρεμπέτες είναι ένα καλό παράδειγμα σωστού περιεχομένου και art direction. Όταν ο Τσιτσάνης μιλούσε για το "Βαπόρι απ'την Περσία που το πιασαν στην Κορινθία" ήταν σαν να τον έβλεπες να έχει ξεμείνει από τσιγάρα και να τα'χει βάψει μαύρα με το μπουζουκάκι του να είναι μόνη παρηγοριά. Ή όταν αργότερα ο μέγιστος Γρηγόρης σού έλεγε ”παρ’το γεράνι μας, παρ'το στεφάνι μας, στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή”, ήταν σαν να τον έχεις απέναντί σου και να βλέπεις στα μάτια του τη μεγάλη δυσκολία, αλλά και τη δύναμη να πάει μπροστά.
Ένα κομμάτι ή ένα είδος μουσικής μπορεί να μη σ' αρέσει, αλλά αν περιεχόμενο και art direction συμβαδίζουν, τότε έχει αξία. Προσωπικά, απεχθάνομαι την κλάψα και τη μαύρη καταφρόνια που έβγαζε συνήθως ο Καζαντζίδης. Παρ' όλα αυτά, αναγνωρίζω ότι μουσική, ενορχήστρωση, στίχοι, φωνή συμβαδίζουν απόλυτα. Δε θα τον ακούσω ποτέ, αλλά η μαυρίλα των ορυχείων αυτών που πήγαν μετανάστες στη Γερμανία έβγαινε όταν τραγουδούσε.
Με την ίδια λογική, όταν ακούμε το Μίκη να τραγουδάει, ποιοτικά η φωνή του είναι για γέλια. Έλα όμως που η χροιά και η εκφορά είναι το art direction που εξυψώνει το περιεχόμενο; Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει με το Σαββόπουλο ή το Μικρούτσικο. Οποιος (Κότσιρας) προσπαθήσει να πει το “Μια θάλασσα μικρή” εκτός από το Σαββόπουλο, αυτομάτως θέτει υποψηφιότητα βραβείου γελοιότητας. Την τραγική στιγμή που ο Σφακιανάκης (fart direction) τραγούδησε Ξυλούρη η μουσική έκανε χαρακίρι. Προφανώς δεν έχει να κάνει με το αν τραγουδάει καλά ο συγκεκριμένος, αλλά με το αν μπορεί αυτό που εκπροσωπεί να ακουμπήσει ένα τόσο διαφορετικό ύφος.
Αντίστοιχα πράγματα ισχύουν και με ξένα κομμάτια. Το πιο γελοίο τραγούδι που έχω ακούσει, στο ύφος που περιγράφει το post, είναι το “Schools out” του Alice Cooper. Εκεί που η μουσική (το art direction) σε προετοιμάζει ν’ ακούσεις τουλάχιστον για το θυσιασμό 7 παρθένων στο σατανά, αυτός λέει “τέρμα τα βιβλία, τέρμα τα μολύβια, τέρμα το σχολείο για το καλοκαίρι”. Ο Alice για να είναι συμβατός με τους στίχους του θα έπρεπε να νιαουρίζει σαν τη Madonna-like-a-virgin και να μασάει τσιχλόφουσκες (η οποία Madonna παρεπιμπτώντως είναι η ιέρεια στο συνδυασμό περιεχόμενο και art direction, ανεξάρτητα από το αν αρέσει ή όχι σε κάποιον). Αντ’ αυτού ο Alice φορούσε αλυσίδες και δερμάτινα. Τραγικό.
Ή αργότερα, όταν βγήκε το "7 seconds" με τον Youssou N'dour και τη Neneh Cherry, άκουγες ένα κομμάτι σε ερωτικό στυλ και φανταζόσουν δύο ερωτευμένους που τους χωρίζουν μόνο 7 δευτερόλεπτα απόστασης κι άλλα τέτοια. Όταν διάβαζες τους στίχους ξενέρωνες γιατί το τραγούδι μιλάει για τις φυλετικές διαφορές και τις αδικίες του κόσμου αυτού. Καμία σχέση τουλάχιστον.
Ένας από τους πιο απόλυτους συνδυασμούς περιεχομένου και art direction που έχω εντοπίσει σε μουσικό κομμάτι είναι το “Boys of summer” του Don Henley. Παρότι δεν έχει σκληρή ενορχήστρωση, αυτό που σε τσιτώνει είναι ο απίστευτος ρυθμός του κομματιού. Οι στίχοι μιλάνε για την αγωνία του τύπου που βλέπει να χάνει το κορίτσι από τ’ αγόρια του καλοκαιριού και η φωνή του Henley μεταμορφώνεται ακριβώς στον loser της ιστορίας. Αυτό που είναι εκπληκτικό στο “Boys of summer” είναι ότι έχει και video clip που δένει πολύ καλά. Γιατί, το ξέρουν και οι πέτρες, 9 φορές στις 10 τα clips χαλάνε τη μαγεία του κομματιού.
Άλλος ειδικός στους απόλυτους συνδυασμούς είναι ο Morrissey. Νομίζω ότι ο Morrissey είπε ένα ή το πολύ δύο διαφορετικά κομμάτια. Το "And if the double decker bus, crashes into us, to die by your side is such a heavenly way to die" είναι όλοι οι στίχοι του συμπυκνωμένοι σε έναν.
Ο Morrissey είναι ο άφυλος, ημικαταθλιπτικός, μοναχικός εικοσάρης στο Λονδίνου στα τέλη του ’70 - αρχές ’80. Αυτό είναι όλα του τα κομμάτια. Αλλά τα λέει καταπληκτικά ο πούστης. Τους στίχους νομίζεις ότι τους ξεκόλλησε από τις μίζερες ταπετσαρίες των σπιτιών χωρίς παράθυρα. Η μουσική είναι πάντα αιχμηρή, γενναιόδωρη και δύσκολη. Η φωνή του υπέροχα απελπισμένη. Το σύνολο περιεχομένου και art direction του Morrissey, και κατ’ επέκταση των Smiths, είναι αξεπέραστο.
Τεράστια groups και μουσικοί που έμειναν στην ιστορία κατάφερναν κι έπαιζαν το παιχνίδι "περιεχόμενο-art direction" τέλεια. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα που μπορώ να βρω είναι οι Pink Floyd, που δεν έκαναν μόνο απίστευτα κομμάτια, αλλά τελικά μας είπαν συνολικά καταπληκτικές ιστορίες (πολλές φορές μέσα από ολόκληρους δίσκους π.χ. το Animals). Και ως γνωστόν, κανένας δεν μπορεί να αντισταθεί σε μια καλή ιστορία.
Κλείνοντας, δε βλέπω το λόγο γιατί αυτή η άσκηση στα μουσικά να μην μπορεί να μεταφερθεί -έστω, με λίγο μεταφυσικό τρόπο- και στο Web design. Μάλλον όλα είναι θέμα της ιστορίας που θα επιλέξεις να πεις και του τρόπου που θα φτιάξεις για να μιλήσεις γι' αυτή. Έχουμε πολλά να κάνουμε πριν γίνουμε καλοί παραμυθάδες, αλλά η μουσική συνεχίζει να παίζει από τα ηχεία μας. Αυτό είναι το καλύτερο.
